Nebula Nedir Çeşitleri Nelerdir?

Yeterince karanlık ve bulutsuz bir yaz gecesinde gökyüzünün derinliklerindeki ‘bulutsu’larda kaybolup gittiğiniz oldu mu? Muhtemelen gözünüz Orion Nebulası’na takıldı… Birçok uzay fotoğrafında başrolü oynayan nebulalar, son derece merak uyandırıcı ve görkemli uzay oluşumlarıdır. Astronomlar yüzlerce yıl boyunca, uzayda bulut gibi görünen nebulaların uzak galaksiler olduğunu zannetmiştir. Günümüzde ise bu oluşumlar hakkında çok daha fazla somut bilgi edinilmiştir. Peki uzay biliminde büyük önem taşıyan nebula nedir? Nebula nasıl oluşur? Çeşitleri ve örnekleri nelerdir?

Nebula Tam Olarak Nedir, Nasıl Görünür?

Nebula, yıldızların arasındaki boşluklarda bulunan ‘bulutsu’ yapılardır. Toz, hidrojen, helyum ve diğer ionize gazlardan oluşurlar; yıldızlardan yayılan ışık enerjisi ile görünür hale gelirler. ‘Bulutsu’ yapıları nedeniyle ismi Latince ‘bulut’ sözcüğünden gelir. Fakat bir nebula bir toz ve gaz bulutundan çok daha fazlasıdır. Zira, yıldızların doğduğu ve öldükleri yerlerdir de… Bazı nebulalar yeni yıldızların doğumuna ev sahipliği yapar. Bazıları ise ölü ya da ölmekte olan yıldızların kalıntılarından oluşur. Çıplak gözle bakıldığında ufak bulutlar gibi görünseler de, çapları yüzlerce ışık yılına kadar çıkabilir. Boyutları birbirinden çok farklı olabilen nebulalar bambaşka şekiller de alır.

Nebula Nasıl Keşfedildi?

Geçmişte, galaksiler dahil çoğu astronomik nesnenin nebula olduğu sanılıyordu. Astronomlar, yaklaşık 100 yıl öncesine kadar evrenin sadece içinde bulunduğumuz Samanyolu Galaksisi’nden oluştuğunu sanıyordu. O dönemde, teleskopla gözlemlenen diğer galaksilerin, Samanyolu’ndaki ‘yerel’ nebulalar olduğu düşünülüyor ve onlara ‘spiral nebula’ ismi veriliyordu. Eski astronomi kaynaklarında birçok galaksinin isminin nebula olarak geçmesinin sebebi de budur. Öyle ki, Andromeda Galaksisi bile Andromeda Nebulası diye anılıyordu.

Nebulaların esasında yıldızlar arasındaki boşluklarda bulunan oluşumlar olduğu astronom Edwin Hubble tarafından anlaşıldı. Hubble 1919 yılında, ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki Mount Wilson Gözlemevi’nde o dönem dünyanın en büyük teleskopu olan 2.5 metrelik Hooker Teleskopu ile bir ‘spiral nebula’yı incelemeye başladı. Bu araştırmasıyla astronomi tarihini değiştirecekti. Zira, ‘spiral nebula’ların Samanyolu’na dahil olamayacak kadar uzak olduğunu ve o güne dek nebula olarak tanımlanan oluşumların esasında başka galaksiler olduğunu fark etti. Böylece evrenin sadece ‘bizim galaksimiz’den ibaret olmadığını kanıtladı. Bu tarihi keşfin sonucunda da nebulanın tanımı değişerek bugünkü şeklini aldı.

Artık en az 100 milyar başka galaksi olduğunu, her birinin yüz milyarlarca yıldızı bulunduğunu, bu yıldızların birçoğunun da gezegenlere sahip olduğunu biliyoruz. Astronomlar tüm bilgileri nebula araştırmaları sayesinde edinmiş durumda.

Nebula Nasıl Oluşur?

Nebulalar hem sönmekte olan ya da sönmüş yıldızlar, hem de yeni yıldızların oluştuğu alanlardır. Her nebula oluşmadan önce bir yıldızdır. Peki yıldızlar nasıl ölür, bu ölümden bir nebula ve yeni bir yıldız nasıl doğar?

Yıldızlar, barındırdıkları gazların füzyon reaksiyonlarının son bulmasıyla birlikte ölmeye başlar. Hidrojen gazının helyum atomlarına dönüştüğü reaksiyonlar son bulurken, yani hidrojen tükenmeye başlayıp yakıt azalırken, yıldızlar büyümeye başlayarak önce ‘kırmızı dev’ haline gelirler. Bu süreçte basınç ve 100 milyon dereceyi bulan ısının etkisiyle bir yandan içe doğru çökerken bir yandan da uzaya gaz salmaya başlarlar. Bu aşamadan sonra yıldızlar beyaz cüce, nötron yıldızı ya da bir karadelik haline gelebilir. Uzaya saldıkları gazlar ise sıcaklığı 15 bin derecenin üzerine çıkan bir bulutsu oluşturur. İşte, ölen bir yıldızdan geriye kalan bu toz ve gaz bulutuna nebula adı verilir.